« Ծառ ու ծաղիկ նկարելը սթրիթ արթ չէ»

Երեւանի քաղաքապետարանը սկսեց նկարազարդել դալանները, որպեսզի ստեղծագործելու համար տարածք չթողնի Հայաստանում սթրիթ արթով զբաղվող ընդդիմադիր արվեստագետներին:  Նման կարծիք ունի «Արթ-լաբորատորիա» մշակութային կազմակերպության հիմնադիրներից Էդգար Ամրոյանը: Նա եւ իր 9 գործընկերները 6 տարի առաջ ստեղծեցին արվեստագետների այս խումբը, որպեսզի քաղաքականացնեն արվեստը: Ըստ արվեստագետի`քաղաքականությունից դուրս արվեստ առհասարակ չկա:

«Ինքնասպան զինվորը». «Արթ-լաբորատորիա». 

«Մենք հասկանում էինք, որ սովորական ստեղծագործություններն էլ չէին բավարարում, պետք էր բողոքի նոր ձեւ գտնել… Կան մարդիկ, ովքեր ընդհանրապես չեն հետաքրքրվում քաղաքական որեւէ իրադարձությամբ, հանրահավաքների, ընտրությունների չեն մասնակցում: Որպեսզի նրանց թիվը նվազի, անհրաժեշտ է քաղաքականացել ամեն ինչ`արվեստը, գրականությունը, պատմությունը»,- ասաց արվեստագետը:

Արվեստը քաղաքականացնել փորձում է նաեւ «Հակահարված» արթ խումբը: Խմբի անդամ Հերբերտ Գեւորգյանը կարծում է, որ արվեստի ներկայացուցիչը չի կարող չխոսել հասարակական եւ քաղաքական խնդիրների մասին, իսկ ծառ ու ծաղիկ նկարելն ամենեւին էլ արվեստ, առավել եւս` սթրիթ արթ չէ: ՀԱԿ ակտիվիստ Տիգրան Առաքելյանի դեմ հարուցված քրեական գործից հետո երիտասարդները որոշեցին խաղաղ ճանապարհով` սթրիթ արթի միջոցով, հակահարված հասցնել իշխանությանը եւ նպաստել նրա տապալմանը:

Թե´ «Արթ-լաբորատորիան» եւ թե´«Հակահարվածը» պնդում են, թե որեւէ կուսակցության շահերին չեն ծառայում, իսկ քաղաքական կուսակցությունների մասին խոսելիս առանձնացնում են Հայ ազգային կոնգրեսին: «Արթ-լաբը» պաշտպանում է Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին` որպես քաղաքական գործչի, սակայն արվեստագետները չեն պատրաստվում կուսակցական դառնալ:

Լուսանկարը` «Արթ-լաբ»-ի պաշտոնական կայքէջից 

«Մենք չենք մասնակցել ո´չ 100 դրամի, ո´չ Թեղուտի, ո´չ էլ Փակ շուկայի ակցիաներին: Մենք միանում ենք իշխանափոխության պահանջներին, այլ ոչ թե տեղական խնդիրներին վերաբերող ակցիաներին»,-հայտնեց Ամրոյանը:

Հերբերտ Գեւորգյանը հաստատեց, որ որոշ հարցերում համագործակցել են ՀԱԿ-ի հետ, սակայն խումբը քաղաքացիական նախաձեռնություն է: Իր մեկ այլ խոսքում «Հակահարվածի» անդամը, սակայն, նշեց, որ երբ մասնատվեց ՀԱԿ-ը, մասնատվեց նաեւ իրենց խումբը: Խմբի արդեն նախկին մի քանի անդամների համար ընդդիմադիր դաշինքի գաղափարներն էլ ավելի էին հարազատ խմբի միասնական դիրքորոշումից: Սթրիթ արթը, ըստ Գեւորգյանի, «կիսախուլիգանական ինչ-որ բան» է, որը որեւէ կուսակցության մեր ներքաշելու անհրաժեշտություն չկա:

««Հակահարված 1-ինի» գլխավոր նպատակն է եղել հասնել Տիգրան Առաքելյանի արդարացմանը: Հիմա, երբ ազատ է արձակվել, մենք կշարունակենք պայքարել նրա արդարացման համար, բայց «Հակահարված 2-րդը» ներկայումս իր առջեւ խնդիր է դրել քաղաքացիական անհնազանդություն քարոզել: Այս իշխանության դեմ պայքարելու միակ տարբերակը ծայրահեղ անհնազանդ լինելն է»,-հայտարարեց ակտիվիստը:

Լուսանկարը` Հերբերտ Գեւորգյանի ֆեյսբուքյան էջից

«Արթ-լաբին» թերեւս չի գոհացնում հատկապես երիտասարդության դիրքորոշումն ու հայացքները: Ամրոյանն ասաց, թե համալսարաններում կազմակերպած իրենց ակցիաներին երիտասարդների ռեակցիան ավելի վատն է եղել, քան իշխանություններինը: Իսկ «Ցեղակրոն» կուսակցությունը, արվեստագետի համաձայն, ավելի առաջադեմ է մտածում, քան երիտասարդությունը:

«Փողոցային արվեստով» զբաղվող «Էյվա» արվեստների հիմնադրամի «Մարդ, արվեստ, լրատվություն» ծրագրի ղեկավար Լիա Մխիթարյանը նույն հարթության վրա է դնում ոչ թե քաղաքականությունն ու արվեստը, այլ` լրատվությունն ու արվեստը: 1.5 տարի առաջ «Էյվան» կազմակերպություն, ապա հիմնադրամ դարձավ «Լրատվության այլընտրանքային ռեսուրսներ» ծրագրի շրջանակում տրամադրված դրամաշնորհի շնորհիվ:

«Որպես լրատվության այլընտրանքային ռեսուրս` մենք վերցրեցինք արվեստը` նպաստելու այս կամ այն հանրային կարեւորություն ունեցող խնդիրների վերաբերյալ իրազեկություն բարձրացմանը: Մեր գերնպատակն է` չբողոքենք, չանդրադառնանք այն թեմաներին, որոնց առանց այն էլ լրատվամիջոցներում եւ հանրությունում ամեն օր բարձրաձայնում են: Հաճախ բողոքն այնքան շատ է, որ լավն ու բարին կորում են»,-կարծում է Մխիթարյանը:

Լուսանկարը` «Էյվա»-ի պաշտոնական կայքէջից 

Քաղաքական արվեստի փոխարեն ծրագրի ղեկավարը նախընտրել է սոցիալականը: Նրա խոսքով`արվեստը չափազանց ուժեղ միջոց է քաղաքական եւ, առհասարակ, յուրաքանչյուր խնդիր վերծանելու համար. այն հենց զգայարաններին է դիպչում:

«Մեր հասարակությունը շատ քաղաքականացված է: Այնքան թեմաներ կան, որոնք արժանի են լուսաբանման. բայց չեն լուսաբանվում այդքան քաղաքականացված լինելու պատճառով»,-հայտարարեց նա:

Սոցիալական արվեստով զբաղվող, լավի ու բարու մասին պատմող «Էյվան», ի տարբերություն «Արթ-լաբի» ու «Հակահարվածի», ոստիկանության հետ խնդիրներ չի ունենում: Կողմնակի միջամտության արդյունքում չեն անհետանում նաեւ ժամեր առաջ նկարված գրաֆիտիները:

Անահիտ Իվանյան

Փսիխո-արվեստ

Mani Vertigo

Լոնդոնում բնակվող, ազգությամբ ռուս Մարիա Կուզնեցևայի աշխատանքները տարօրինակ, երբեմն, «վախեցնող» են: 

Նկարել սկսել է տասնչորս տարեկանում:

Լոնդոն տեղափոխվել է երկու տարի առաջ` ուսման նպատակով: Այս տարի ավարտեց Հերդֆորդշիրի Համալսարանի նկարչության բաժինը:

Նկարչուհին հանդես է գալիս Մանի Վերտիգո կեղծանվամբ:

Ճիշտ ընտրված կեղծանունը արդարացնում է նրա գործերի անդյուրըմբռնելիությունից առաջացող թեթև գլխապտույտը: (Վերտիգո թարգմանաբար գլխապտույտ է նշանակում):

Ներկայիս հարուստ, վառ ներկապնակը նոր շունչ է հաղորդում նկարչուհու երբեմնի մռայլ աշխատանքներին, սակայն գույների փոփոխությունից նրա արվեստի կոնցեպտը չի փոխվել:

Մանին շարունակում է կտավին փոխանցել իր հոգեվիճակը, ապրումները, աշխարհի մասին իր պատկերացումները, կին լինելու ողջ գեղեցկությունն ու ցավը, ինքն իրեն` փոքր և հասուն տարիքում, սիրեցյալին, մորը, մի խոսքով այն ամենը, ինչ շրջապատում է իրեն:

Մանին երբեք էլ չի փորձել գեղեցիկ պատկերներ ստեղծել:

Որոշ մարդկանց համար նրա նկարների անհաճելիությունը, ուրիշների համար դառնում է հոգեցունց և երևան է  հանում  իրենց անհատականության մութ կողմերը:

Սկզբում ոգեշնչվել է Բեկոնից և Բասկիայից, սակայն ամեն ինչ փոխվել է:

Այժմ ոգեշնչվում է ժամանակակից ճապոնական մշակույթից, դրա խենթ ու խելառությունից և վառ գույներից: Իսկ վերջին ոգեշնչման աղբյուրը Դեյվիդ Օ’ռայլիի անիմացիաներն են: 

Չնայած որ ստեղծագործական պրոցեսը Մանիի անբաժանելի մի մասն է և վերջինս շատ զգացմունքներ, ապրումներ և մտքեր է դնում յուրաքանչյուր նկարում` գրեթե մեկ ժամ է պահանջվում մեկ նկար ավարտելու համար:

Մանին տարբեր գունանյութեր է օգտագործում: Նա սիրում է աշխատել յուղաներկով, յուղաներկե պաստելներով, և նյութերն իրար խառնելով, օրինակ` թանաքը և ակրիլը:

Վերջերս նկարչությունը տեղափոխել է անիմացիոն դաշտ, որտեղ պատկերների շարժունակությունն ավելի են ընգծում նկարչուհու ասելիքն ու նպատակը:

Տաղանդավոր նկարչուհի-անիմատորը զբաղվում է նաև հագուստի դիզայնով, ինչը ևս անմասն չի մնացել վերջինիս փսիխո-ոճից: Համագործակցում էԼոնդոնի մի քանի նորաձևության տների հետ:

Ինքնաարտահայտման միջոցների փնտրտուքը Մանիին երաժշտության ոլորտ բերեց: Էքսպերիմենտալ էլեկտրոնային երաժշտությունն ու երգելը ներաշխարհի, հոգեվիճակի ու աշխարհընկալման արտահայտման մեկ այլ միջոց են: 

Տեսողությունը գրեթե ամբողջությամբ կորցրած ծերունին ավտոմեքենաների մասեր է վերանորոգում

79 ամյա Արթուր պապը երկու տարի առաջ արված աչքի վիրահատությունից հետո գրեթե ամբողջությամբ կորցրել է տեսողությունը: Այդ հանգամանքը, սակայն, ծերունուն չի վհատեցնում. նա շարունակում է ակտիվ կյանքով ապրել, ավելին՝ կարողանում է նախկինի պես   վերանորոգել ավտոմեքենաների մասերը և դրանով ապրուստի գումար վաստակել: Տեղությունը միանգամից է վատացել, անհրաժեշտ է եղել վիրահատական միջամտություն, որի պատճառով նա ստիպվածէ  եղել 250.000 դրամ գումար վճարել: Պետության միակ օգնությունն էլ անվճար բարեգործական ճաշարանի հասցեն ասելն է եղել.<< Միայն  վիահատությունից հետո հասկացա , թե ինչ է նշանակում թոշակով ապրել, բայց մեր երկրում միայն թշակով եթե ապրես շատ կխեղճանաս>>,-ասում է նա:

Արթուր պապն ապրում է Երևանի Արզումանյան փողոցի  վթարային շենքի առաջին հարկում ՝մեկ սենյականոց բնակարանում, միայնակ: Բնակարանը վերանորոգված չէ, այն ծառայում է  և՛ որպես ապրուստի միջոց, և՛ որպես  արհեստանոց, ինչի պատճառով էլ այնտեղ ոչ այնքան մաքուր և խառնաշփոթ վիճակ է: Նրա համար, սակայն, բնակարանն  ունի բոլոր հարմարությունները, տարիների ընթացքում այն իր համար հարազատ օջախ է դարձել:

Պապը պատմեց, որ արդեն 23 տարի է, ինչ այդ գործն է անում՝ նախկինում ավելի շատ գումար է աշխատել՝ օրական մինչև 5.000 դրամ, հիմա տեսողության կորստի պատճառով օրական 1000-2000 դրամ է կարողանում վաստակել.<< Առաջ կարողանում է ինձ, քույրիկիս, որը նորից միայնակ թոշակառու է, որդուս ընտանիքը  պահել, հիմա աշխատածովս մի կերպ ինձ համար եմ գումար վաստակում, ծերունական թոշակս չի բավականեցնում>>:

Նա մեզ պատմեց նաև, որ տեղողության կորստից հետո դժվարանում է մեքենայի հատվածները ամբողջովին ինքնուրույն վերանորոգել. օգնական ունի.<<Հիմա հարևանիս եմ որոշ գործողություններ սովորեցրել, իմ փոխարեն անում է, ես նայում եմ՝ ինչն ինչպես պետք է արվի՝ անում  է, պատկերն ինձ համար այնքան էլ պարզ չի երևում: Գույներն էլ միասին ընտրում ենք, ես չեմ տեսնում՝  նա է հարմարացնում, մնացած ամեն ինչ ինքնուրույն եմ անում>>,-պատմեց Արթուր պապը:

Նա նաև աշակերտ է ունեցել՝ սակայն իր իսկ խոքերով այս գործն այնքան էլ երիտասարդների համար չէ և նրանց նյարդերը շատ հաճախ տեղի են տալիս ու չեն դիմանում  այդ գործին:

Պապը  հավելեց, որ օրական մեկ անգամ հաճախում է  անվճար բարեգործական ճաշարան , հիմա էլ՝ տոն օրերի պատճառով ճաշարանը չի գործում, անհամբեր սպասում է , թե երբ պետք է նորից բացվի, որպեսզի համտեսի այնտեղի ուտեստները: Նա դրանք շատ է հավանում:

<<Չգիտեմ մարդիկ կան , որ դժգոհում են, բայց ինձ դուր է գալիս, հաճույքով գնում գալիս եմ ,  պարզապես տեղն է մի փոքր հեռու>>:

Արթուր պապի  ոչ միայն հյուրասենյակ է և աշխատատեղ և ապրելու  վայր, այլ նաև խոհանոցն է բաժանված երկու մասի՝ մի կողմում աշխատելու գործիքներն են, մյուս կողմում՝ ուտելիքը: Թեև նա պատմեց, որ խոհանոցում  չի պատրաստում, հիմնականում պատրաստի ուտելիքներ է գնում: Իսկ  սառնարանում՝ իր բնորոշմամբ ամեն ինչ կա, հարևաններն էլ  օգնում են.<< Նախկինում , երբ տեղողությունս լավ էր, ես էլ իրենց  տան անսարքի բաները վերանորոգում էր, հիմա իրենք  էլ ինձ այդ իմ արած լավությունների համար ուտելիք են բերում՝ ճաշ, թխվածք, նույնիսկ պահածոներ>>:

Նրա խոսքերով՝ իրեն նույնիսկ գովազդ անհրաժեշտ պետք չէ, քաղաքում բոլորն իրեն ճանաչում են և մեկը մյուսին ասելով գտնում են:Ասում է, թե Երևանում այդ գործը  երկու մարդ է անում, որոնցից մեկն ինքն է: Արթուր պապը վատ տեսողության պատճառով մեծ գրանցամատյան է պահում ,  հաճախորդների անունները մեծ-մեծ տառերով գրում, ապա խոշորացույցով մի կերպ տարբերակում իր գրածը.<< Երբ մարդը բերումէ  աշխատանքը, գրում եմ մեքենայի տիրոջ անունը, հեռախոսահամարը, ժամկետը՝ երբ պետք է հասցնեմ, աշխատում եմ երբեք չուշացնել>>,- իր կյանքն է այսպես է բնորոշում մեկ  ամսից իր  80 ամյա տարեդարձր տոնել պատրաստվող Արթուր պապը:

                                                                                          Մարիամ Գրիգորյան

Հայաստանն անդամակցում է Մաքսային միությանը

Մարիամ Գրիգորյան

Երկրաշարժ, որը ցնցեց մեդիան

Սպիտակի ավերիչ երկրաշարժից 25 տարի անց <<Երկրաշարժ, որը ցնցեց մեդիան>> շրջիկ ցուցահանդեսը պատմում է օրվա ու ողբերգության լուսաբանման մասին:

Սեպտեմբերի 26-ին՝ Գյումրու «Սթիլ» կերպարվեստի թանգարանում տեղի ունեցավ ցուցահանդեսի բացման արարողությունը՝ Մեդիա նախաձեռնությունների կենտրոնի «Լրատուն» մեդիա թանգարան» նախագծի շրջանակներում: 

Լրատուն մուլտիմեդիա ցուցահանդես

from Internews Armenia on Vimeo.

Ըստ կազմակերպիչների <<Լրատունը>> կոչված է ներկայացնելու Հայաստանի վերջին 25 տարվա նշանակալի իրադարձությունների լուսաբանման պատմությունը. 

Ի՞նչ փոփոխությունների են ենթարկվել ԶԼՄ-ները Խորհրդային Միության փլուզումից և Հայաստանի Հանրապետության հռչակումից հետո անցած շուրջ քառորդ դարում, ինչպե՞ս են նրանք լուսաբանել երկրի համար բախտորոշ իրադարձությունները և այլն:

Եթե հայաստանյան շատ այլ ցուցահանդեսներում արգելվում է դիպչել ցուցանմուշներին, ապա այստեղ դա խրախուսվում է. այդպես ավելի շատ տեղեկություն կստանաս: 

Չորս մարզերում` Գյումրիում, Վանաձորում, Մարտունիում և Կապանում լինելուց հետո երկրաշարժի 25-րդ տարելիցի նախօրեին՝ դեկտեմբերի 6-ին, ցուցահանդեսը վերադարձել և օթևանել է Խնկո Ապոր մանկական գրադարանում: 

Նախագծի հեղինակ Վահրամ Մարտիրոսյանի խոսքով թանգարանը իր նախատիպից` վաշինգտոնյան <<Նյուզյում>> կոչվող թանգարանից, տարբերվում է նրանով, որ այստեղ նյութը ոչ միայն ցուցադրվում է, այլև մեկնաբանվում:

Ցուցահանդեսի տաղավարները ներկայացնում են հայկական, արտասահմանյան և սովետական ռուսալեզու մամուլի ամենաբնորոշ հրապարակումները և թերթերի առաջին էջերը, հեռուստատեսային ռեպորտաժներ, լուսանկարներ, վավերագրական ֆիլմեր, ինչպես նաև չլուսաբանված արխիվային նյութեր:

Մամուլի մոտ տասը հազար հրապարակումներից ընտրվել է 80 հոդված, առանձնացվել են տասը լուսանկարիչների մի քանի տասնյակ նկարներ: Իսկ թե ինչպես են լուսաբանել երկրաշարժը, պատմում են հենց լրագրողներն ու լուսանկարիչները:

Մեդիա թանգարանը, սակայն, իր այցելուներին միայն երկրաշարժի լուսաբանման պատմությունը չէ, որ առաջարկում է: 

Այստեղ <<Մեդիամարտ>> խաղի միջոցով կարելի է ստուգել և լրացնել մեդիայի վերաբերյալ գիտելիքները, ինչպես նաև <<ռեպորտաժ վարել>> աշխարհի ցանկացած վայրից` ձևօրինակման տեխնիկայի օգնությամբ:

Այժմ Վահրամ Մարտիրոսյանն իր երկու տարվա հետազոտության արդյունքները մի մութ անկյունում չկուտակելու համար բանակցում է Խնկո Ապոր գրադարանի ղեկավարության հետ, որպեսզի շաբաթը գոնե մեկ անգամ հանրությունը դրանք ուսումնասիրելու հնարավորություն ունենա:

Իսկ մինչ այդ, պետք է նոր նախաձեռնությունների մասին մտածել: <<Լրատուն մեդիանախագծի հաջորդ թեմաներն են լինելու Արցախյան պատերազմը, անկախության համար պայքարը, Հոկտեմբերի 27-ը, Մարտի 1-ը, այսինքն` այնպիսի իրավիճակներ, երբ լրագրողից պահանջվում է քաջություն և երբ լրագրողը հայտնվում է երկընտրանքի առջև` օգնել մարդկանց, թե կատարել մասնագիտական պարտականությունը:

Երկրաշարժ, որը ցնցեց մեդիան on Dipity.

     Շուշան Պողոսյան

Կանացի խալաթով հայը

Infogr.am

                Իմ առօրյան | Infographics

Dermandar

Լեւոն Խեչոյան

Կուտակային Կենսաթոշակային համակարգ

«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում  և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու  կառավարության օրենսդրական առաջարկը Ազգային ժողովն ընդունեց քաղաքական բևեռացման  պայմաններում: 4 խմբակցություններ առաջին ընթերցման ժա­մանակ բոյկոտեցին փաթեթի քվեարկությունը, իսկ երկրոր­դին հիմնականում դեմ քվեարկեցին: Խորհրդարանական ուժերի դիրքորո­շում­ներն ու քվեարկությունները համադրելով նրանց նախընտ­րա­կան ծրագրերի հետ,  պարզ է դառնում, որ բևեռացումը հիմնականում քաղաքական ենթատեքստ ուներ:   Տեղեկանք. 2012 թ. նոյեմբերի 12-ին Ազգային Ժողովը ձայների 69 կողմ, 32 դեմ հարաբերակցությամբ ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում  և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու  կառավարության օրենսդրական առաջարկը: Փաթեթով կառավարությունը լրացումներ էր կատարում դեռևս 2010-ին ընդունված մայր փաթեթում, որով Հայաստանում ներդրվում է կենսաթոշակային համակարգի բազմաստիճան մոդելը.  գործող բաշխողական համակարգը լրացվում է երկու նոր՝պարտադիր և կամավոր կուտակային աստիճաններով։ Կամավոր կենսաթոշակային համակարգը Հայաստանում ներդվել է 2011 թ.-ից, 2014 նախատեսվում է պարտադիր կուտակային բաղադրիչի ներդրումը: Վերջինիս հիմքում դրվում է ոչ թե  աշխատանքային ստաժը, այլ կատարված սոցիալական վճարումների չափը:
2014  թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դառնում այն վարձու աշխատողներն ու  անհատ ձեռնարկատերերը,  ովքեր չեն բոլորել 40 տարեկանը:
Պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային վճարները կազմելու են աշխատավարձի 10  տոկոսը,  որի կեսը՝  5 տոկոսը,  բայց ոչ ավելի, քան 25000  դրամը,   վճարում է պետությունը։
Կենսաթոշակային գումարները ինդեքսավորվելու են ըստ գնաճի և ինֆլյացիայի տեմպերի:  Միջոցները կուտակվելու են հիմնադրամներում և ներդրվելու են տնտեսության տարբեր ոլորտնե­րում` շահույթ ապահովելու նպատակով
Հայ ազգային կոնգրես.   Դեռևս 2010թ. հրապարակած կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին իր հեղինակած ծրագրով Կոնգրեսն առաջ էր քաշում կենսաթոշակային խառը` բաշխողականին զուգահեռ կամավոր կու­տա­կային համակարգի մոդելը: Այն կառավարության եր­կայացրած օրենսդրական փաթեթին հակադրվում է 3 հիմնական կետում: Առա­ջին` Կոնգրեսը նախապատվությունը տալիս է կենսաթոշակի կուտակման կամավո­րության սկզբունքին, կառավարությունը` պարտադիր: Երկրորդ` ըստ ՀԱԿ-ի` կենսաթոշակի մաս կազմող համավճարները պետք է մուծի գործա­տուն, փաթեթով այդ պարտականությունը դրվում է պետբյուջեի վրա: Երրորդ` կենսաթոշակային հիմնադրամների գումարները պետք է մնան Հայաստանում և ներդրվեն երկրի տնտեսության արտադրական և սոցիալական ենթակա­ռուցվածք­ներում, և պետությունն էլ պետք է վերահսկի ակտիվների կառավարումը, մինչդեռ ընդունված փաթեթով նման սահմանափումներ դրված չեն: ՀԱԿ-ն առաջարկում է նաև աշխատավարձում կենսաթոշակային վճարների չափաբաժնի աստիճանական աճ՝ տասը տարի հետո 8 տոկոսի հասցնելու հեռանկարով: Շեշտադրում­նե­րը կատարում է կենսաթոշակային միջոցների վերադարձե­լիության, կառավարման ռիսկերի նվազեցման և պետության պատասխանատ­վության վրա: Ըստ այդմ` դեմ քվեարկելով կառավարության ներկայացրած փաթեթին` ՀԱԿ-ը հա­վա­տարիմ է մնում իր ծրագրային հիմնադրույթներին, քանի որ դրանք փաթեթին հակասում են սկզբունքային կետերում: Սակայն ՀԱԿ-ն իր դիրքրոշումը ԱԺ-ում պաշտպանեց ոչ այնքան այդ հակադրությունների վրա շեշ­տադրումներ կատարելով` որքան պատճառաբանելով  նման  ծրագրի  ներդրման          ան­հա­մատեղելիությունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրո­ղություններին:
ՀՅԴ  ծրագրում կոնկրետացված է միջին աշխատանքային կենսաթոշակի չափը` 63 հազար դրամ, բայց հստակեցված չէ այս կրկնակի բարձրացման մեխա­նիզմը: Այն համապատասխանում է «յուրաքանչյուր քաղաքացու համար կենսապա­հովման նվազագույն բյուջեից ոչ ցածր եկամուտ»  ապահովելու ելակետային դրույ­թին, թեև այս ձևակերպումը թույլ չի տալիս հասկանալ, թե որաքանով են գնաճը և ինֆլյացիան` կենսապահովման նվազագույն բյուջեի վրա ազդող երկու հիմնական ռիս­կային գործոնները, հաշվի առնված: ՀՅԴ-ի ծրագրային մոտեցումը կառավարության քաղաքականութ­յունից ևս տարբերվում է նրանով, որ ոչ թե միանգամից ու ամբողջական անցում է առաջարկում բաշխողականից պարտադիր կուտակային համա­կարգի, այլ էվոլյուցիոն` սկզբի համար կենսաթոշակային խառը համակարգ ներդնելու միջոցով: ՀՅԴ-ն, սակայն, չի բացատրում, թե այս երկու ձևերի ինչպիսի համադրում է պատ­կե­րացնում, թեև այդ անորոշությունը որոշակի ճկունություն է ապահովում խմբակցության գործո­ղությունների համար` ի տարբերություն ՀԱԿ-ի, որն առաջարկում է կոնկրետ մեխանիզմներ: Սակայն, չնայած այս երկու խմբակցություններն առաջարկվող փաթեթի նկատմամբ հանդես եկան նույն` մերժողական դիր­քորոշմամբ, ՀՅԴ-ի հիմնավորումները շատ ավելի առարկայական էին: ՀՅԴ առարկությունները վերաբերում էին  քաղաքացիների եկամուտների հարկման մեխանիզմը սկզբունքորեն փոխելուն, ինչն արվում էր փաթեթում ներառված «Եկամտային հարկի մասին» օրենքով (որով, նույ­նիսկ անկախ եկամուտ ունենալու հանգամանքից, քաղաքացու հարկ վճարելը դառնում էր պարտադիր նորմ): Խմբակցությունը նաև կարծում էր, որ կենսաթոշակային հիմնադրամներում կուտակված միջոցների կառավարման ռիսկայնությունը շատ մեծ է, և որ գործադիրը քանդում է կամավոր կուտակային համա­կարգը` այս ռեժիմից օգտվող քաղաքացիներին ենթարկելով կրկնակի հարկման:  Ավելին՝ ՀՅԴ-ի կարծիքով՝ սա ոչ թե կեն­սաթոշակային բարեփոխումներին, այլ ընդամենը բանկային համակարգին լրացուցիչ շրջա­նառու միջոցներով ապահովելուն ուղղված փաթեթ է: Եթե այս հիմնավորումներն ընդունենք որպես վերոնշյալ ծրագրային անորոշության մեղմացում, ապա ՀՅԴ-ն իր քաղաքական կեցվածքով դուրս չի եկել ծրագրային մոտեցումների շրջանակից: «Ժառանգության»  նախընտրական ծրագրի` սոցիակական ոլորտին առնչվող բաժնում կենսաթոշակային համակարգը ոչ ներկայով, ոչ էլ, առավել ևս, տեսլականով արտացոլված չէ, հետևաբար դժվար է ասել` այս ոլոր­տին առնչվող նրա գործունեությունը որքանով է համահունչ կամ հակասող ծրագ­րին: Կարելի է անգամ կարծել, որ կուսակցությունը կենսաթոշակային հա­մա­կարգի ընտրության հարցը սոցիալական ապահովման և արդարության մեխա­նիզմ չի դիտարկում կամ այս ոլորտում էական խնդիրներ չի տես­նում: Սակայն նման ընկալումը չի տեղա­վորվում ընդհանուր սոցիալական համակարգին վերաբերող նրա ծրագրային մյուս հիմնադրույթների փիլիսոփայության մեջ: Դա է պատ­ճառը, որ մինչև քվեարկությունը «Ժառանգությունը» չհստակեցրեց իր դիրքրոշումը խնդրո առարկայի վերաբերյալ՝ պաշտոնական կարծիք չհնչեցրեց, ելույթով հանդես չեկավ, և փաթեթին, այնուամենայնիվ, դեմ քվեարկեց: Որևէ հիմնավորմամբ իր քվեարկութ­յունը չբացատրելը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ «Ժառանգությունը» դեմ է արտահայտվել միայն ընդդիմության միաս­նականությունը չխախտելու նկատառումներով: ԲՀԿ  ծրագրի թերևս ամենաընդհանրական և կոնկրետությունից զուրկ հատվածը կենսաթոշակային ոլորտն է: Դրան վերաբերող նրա ծրագրային հենքը ոչ թե համակարգային փոփո­խությունների, այլ «աշխատանքի քանակին, որակին, և գնաճին համարժեք»  վարձատրության և նորմալ կենսապահովման համար բավարար թոշակի ապահովման անհրաժեշտության դիտարկումն է: ԲՀԿ-ն դնում է ընդամենը «պետա­կան քաղաքականության կատարելագործման»  խնդիր, ինչը նշանակում է ծրագրային մակարդակով խրախուսել պարտադիր կուտակային համակարգին անցնելու ներկայիս քաղաքականությունը: Սա բնական է. կամավոր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ներդրումը սկսվել է 2010թ.՝ նախատեսելով, որ 2014թ. պետք է անցում կատարվի պարտադիր կուտակային համակարգին: Այդ ժամանակ ԲՀԿ-ն ոչ միայն կոալիցիայի մաս էր, այլև ստանձնել էր սոցիալական ոլորտի քաղաքականության իրակացման կոալիցիոն քվոտան, այսինքն՝ լիարժեք պատասխա­նատվություն էր կրում գործադիրի քաղաքական կուրսի համար:  2010 թ.-ի դեկտեմբերին կոնսաթոշակային բարեփոխումների մայր փաթեթին  ԲՀԿ-ն կողմ է քվեարկել, 2012 թ.-ին նույն փաթեթում  լրացումներ ու փոփոխություններ առաջարկող նախագծերին՝ դեմ ,  հիմնա­վորելով, թե պարտադիր կուտա­կային համակարգին պետք է անցնել «այն ժամանակ, երբ երկրում մի քանի տարի անընդմեջ տնտեսա­կան աճ գրանցվի»: Բայց մեղմելու համար նախկին և ներկա դիրքրոշումների աղա­ղակող հակասությունը, ԲՀԿ-ն  կառչեց միջանկյալ` առայժմ միայն կամավոր կուտակային համակարգը զարգացնելու գաղափարից: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 2010-11թթ. համակարգային այս փոփոխութ­յուն­ները նրա մասնակցությամբ են սկսվել ու շարունակություն ստացել, ԲՀԿ-ի նորովի մոտեցումը պետք է գնահատել նրա ծրագրային հիմնա­դրույթ­ներին հակասող և բացառապես քաղաքական-իրավիճակային մոտիվացիայով: ՕԵԿ  նախընտրական ծրագրի` կենսաթոշակային ոլորտին վերաբերող հատվածն աչքի է ընկնում  կոնկրետացվածությամբ: ՕԵԿ-ն առաջարկում է ոլորտի արմատական բարեփոխում` կուտակային ապահովագրական համակարգի ներդրմամբ և գործող կենսաթոշակների բարձրացում՝ միջին աշխատավարձի 35 տոկոսից ոչ պակաս: Կարևորված է կենսաթոշակների ինդեքսավորումը գնաճին համապատասխան: Խմբակցությունը կառավարության ներկայացրած փաթեթին կողմ է քվեարկել, ինչը համապատասխանում  է ծրագրային հիմնադրույթների առաջին բաղադրիչին: Սակայն քննարկումներին ՕԵԿ-ը գրեթե չի մասնակցել, ինչը թույլ չի տալիս հստակ ասել, թե որքանով  է կենսաթաշակային հիմնադրամների և միջոցների կառավարման` օրինագծով նախատեված մեխանիզմները լիարժեք համարում իր ծրագրով կարևորած միջոցների ապահովության իմաստով: Նույնը վերաբերում է նաև ծրագրային երկրորդ` թոշակների բարձրացման բաղադրիչին. սա սկզբունքային պահ է, որովհետև ծրագրում երաշխավորման էլեմենտին նախապայմանային նշանակություն է տրված: Այսինքն՝ քննարկումներից խուսափելը կարելի է ընկալել իբրև խուսափում այս համակարգի արդյունավետության համար քաղաքական պատասխանատվությունից, իսկ կողմ քվեարկելը՝ կոալիցիոն պարտավորվածություն: ՀՀԿ  Իրական իշխանություն ունեցող կուսակցության նախընտրական ծրագրում կենսաթոշակային համակարգի վերաբերյալ ընդամենը երկու նախադասություն կա: Դրանցով միայն ամրագրվում է համակարգի բարեփոխումների շարունակականության սկզբունքը, ինչպես նաև դրվում է պետական բյուջեի միջոցներով կենսաթոշակային միջոցները կրկնապատկելու խնդիր: Ծրագիրը զերծ է բարեփոխումների կոնկրետ ժամկետների և մեխանիզմների հստակեցումից: Ուշագրավ է, սակայն, որ ՀՀԿ-ն ծրագրում խոսում է ոչ թե կուտակային համակարգի ներդրման պրոցեսը հանգուցալուծելու, այլ սկսելու մասին, թեև այս փոփոխությունների ուղղությամբ քաղաքական քննարկումներն սկսվել էին դեռևս 2001-2002թթ. և օրենքի տեսք ստացել 2010թ., որի հիման վրա 2011թ. սկսեց գործել կամավոր կուտակային համակարգը: Բացի դրանից, ծրագրի հաշվետվության մասում, որը զուգահեռաբար ներկայացվում է ըստ յուրաքանչյուր ենթաոլորտի, կամավոր կուտակային համակարգի ներդրման մասին առհասարակ որևէ հիշատակում չկա: Սա թույլ է տալիս եզրակացնելու, որ կամավոր կուտակային համակարգի ներդրումը իշխանական կուսակցությունը չի ընկալել իբրև լիարժեք բարեփոխման շրջափուլ: Այսպիսով, ՀՀԿ-ՕԵԿ տանդեմը՝ապահովելով կառավարության ներկայացրած օրենսդրական փաթեթի ընդունումը, ամբողջական պատասխանատվություն ստանձնեց մի համակարգի ներդրման համար, որի պտուղներն սկսելու են ի հայտ գալ  25-26 տարի հետո:  
Պարտադիր կուտակային կեսաթոշակին անցնելու նոր բաղադրիչը հասարակության շրջանում դժգոհությունների ալիք է բարձրացրել: Հիմնականում օրենքին կողմ արտահայտվողները պնդում են, որ առանց կուտակային համակարգի այժմյան երիտասարդները թոշակ կարող են չստանալ, քանի որ մենք ծերացող հասարակություն ենք: Իսկ այսօր դժգոհ  երիտասարդը համոզված է, որ այդ համակարգը հակասահմանադարական է:«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում  և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու  կառավարության օրենսդրական առաջարկը Ազգային ժողովն ընդունեց քաղաքական բևեռացման  պայմաններում: 4 խմբակցություններ առաջին ընթերցման ժա­մանակ բոյկոտեցին փաթեթի քվեարկությունը, իսկ երկրոր­դին հիմնականում դեմ քվեարկեցին: Խորհրդարանական ուժերի դիրքորո­շում­ներն ու քվեարկությունները համադրելով նրանց նախընտ­րա­կան ծրագրերի հետ,  պարզ է դառնում, որ բևեռացումը հիմնականում քաղաքական ենթատեքստ ուներ:   Տեղեկանք. 2012 թ. նոյեմբերի 12-ին Ազգային Ժողովը ձայների 69 կողմ, 32 դեմ հարաբերակցությամբ ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում  և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու  կառավարության օրենսդրական առաջարկը: Փաթեթով կառավարությունը լրացումներ էր կատարում դեռևս 2010-ին ընդունված մայր փաթեթում, որով Հայաստանում ներդրվում է կենսաթոշակային համակարգի բազմաստիճան մոդելը.  գործող բաշխողական համակարգը լրացվում է երկու նոր՝պարտադիր և կամավոր կուտակային աստիճաններով։ Կամավոր կենսաթոշակային համակարգը Հայաստանում ներդվել է 2011 թ.-ից, 2014 նախատեսվում է պարտադիր կուտակային բաղադրիչի ներդրումը: Վերջինիս հիմքում դրվում է ոչ թե  աշխատանքային ստաժը, այլ կատարված սոցիալական վճարումների չափը:
2014  թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դառնում այն վարձու աշխատողներն ու  անհատ ձեռնարկատերերը,  ովքեր չեն բոլորել 40 տարեկանը:
Պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային վճարները կազմելու են աշխատավարձի 10  տոկոսը,  որի կեսը՝  5 տոկոսը,  բայց ոչ ավելի, քան 25000  դրամը,   վճարում է պետությունը։
Կենսաթոշակային գումարները ինդեքսավորվելու են ըստ գնաճի և ինֆլյացիայի տեմպերի:  Միջոցները կուտակվելու են հիմնադրամներում և ներդրվելու են տնտեսության տարբեր ոլորտնե­րում` շահույթ ապահովելու նպատակով
Հայ ազգային կոնգրես.   Դեռևս 2010թ. հրապարակած կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին իր հեղինակած ծրագրով Կոնգրեսն առաջ էր քաշում կենսաթոշակային խառը` բաշխողականին զուգահեռ կամավոր կու­տա­կային համակարգի մոդելը: Այն կառավարության եր­կայացրած օրենսդրական փաթեթին հակադրվում է 3 հիմնական կետում: Առա­ջին` Կոնգրեսը նախապատվությունը տալիս է կենսաթոշակի կուտակման կամավո­րության սկզբունքին, կառավարությունը` պարտադիր: Երկրորդ` ըստ ՀԱԿ-ի` կենսաթոշակի մաս կազմող համավճարները պետք է մուծի գործա­տուն, փաթեթով այդ պարտականությունը դրվում է պետբյուջեի վրա: Երրորդ` կենսաթոշակային հիմնադրամների գումարները պետք է մնան Հայաստանում և ներդրվեն երկրի տնտեսության արտադրական և սոցիալական ենթակա­ռուցվածք­ներում, և պետությունն էլ պետք է վերահսկի ակտիվների կառավարումը, մինչդեռ ընդունված փաթեթով նման սահմանափումներ դրված չեն: ՀԱԿ-ն առաջարկում է նաև աշխատավարձում կենսաթոշակային վճարների չափաբաժնի աստիճանական աճ՝ տասը տարի հետո 8 տոկոսի հասցնելու հեռանկարով: Շեշտադրում­նե­րը կատարում է կենսաթոշակային միջոցների վերադարձե­լիության, կառավարման ռիսկերի նվազեցման և պետության պատասխանատ­վության վրա: Ըստ այդմ` դեմ քվեարկելով կառավարության ներկայացրած փաթեթին` ՀԱԿ-ը հա­վա­տարիմ է մնում իր ծրագրային հիմնադրույթներին, քանի որ դրանք փաթեթին հակասում են սկզբունքային կետերում: Սակայն ՀԱԿ-ն իր դիրքրոշումը ԱԺ-ում պաշտպանեց ոչ այնքան այդ հակադրությունների վրա շեշ­տադրումներ կատարելով` որքան պատճառաբանելով  նման  ծրագրի  ներդրման          ան­հա­մատեղելիությունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրո­ղություններին:
«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում  և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու  կառավարության օրենսդրական առաջարկը Ազգային ժողովն ընդունեց քաղաքական բևեռացման  պայմաններում: 4 խմբակցություններ առաջին ընթերցման ժա­մանակ բոյկոտեցին փաթեթի քվեարկությունը, իսկ երկրոր­դին հիմնականում դեմ քվեարկեցին: Խորհրդարանական ուժերի դիրքորո­շում­ներն ու քվեարկությունները համադրելով նրանց նախընտ­րա­կան ծրագրերի հետ,  պարզ է դառնում, որ բևեռացումը հիմնականում քաղաքական ենթատեքստ ուներ:   Տեղեկանք. 2012 թ. նոյեմբերի 12-ին Ազգային Ժողովը ձայների 69 կողմ, 32 դեմ հարաբերակցությամբ ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում  և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու  կառավարության օրենսդրական առաջարկը: Փաթեթով կառավարությունը լրացումներ էր կատարում դեռևս 2010-ին ընդունված մայր փաթեթում, որով Հայաստանում ներդրվում է կենսաթոշակային համակարգի բազմաստիճան մոդելը.  գործող բաշխողական համակարգը լրացվում է երկու նոր՝պարտադիր և կամավոր կուտակային աստիճաններով։ Կամավոր կենսաթոշակային համակարգը Հայաստանում ներդվել է 2011 թ.-ից, 2014 նախատեսվում է պարտադիր կուտակային բաղադրիչի ներդրումը: Վերջինիս հիմքում դրվում է ոչ թե  աշխատանքային ստաժը, այլ կատարված սոցիալական վճարումների չափը:
2014  թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դառնում այն վարձու աշխատողներն ու  անհատ ձեռնարկատերերը,  ովքեր չեն բոլորել 40 տարեկանը:
Պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային վճարները կազմելու են աշխատավարձի 10  տոկոսը,  որի կեսը՝  5 տոկոսը,  բայց ոչ ավելի, քան 25000  դրամը,   վճարում է պետությունը։
Կենսաթոշակային գումարները ինդեքսավորվելու են ըստ գնաճի և ինֆլյացիայի տեմպերի:  Միջոցները կուտակվելու են հիմնադրամներում և ներդրվելու են տնտեսության տարբեր ոլորտնե­րում` շահույթ ապահովելու նպատակով
Հայ ազգային կոնգրես.   Դեռևս 2010թ. հրապարակած կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին իր հեղինակած ծրագրով Կոնգրեսն առաջ էր քաշում կենսաթոշակային խառը` բաշխողականին զուգահեռ կամավոր կու­տա­կային համակարգի մոդելը: Այն կառավարության եր­կայացրած օրենսդրական փաթեթին հակադրվում է 3 հիմնական կետում: Առա­ջին` Կոնգրեսը նախապատվությունը տալիս է կենսաթոշակի կուտակման կամավո­րության սկզբունքին, կառավարությունը` պարտադիր: Երկրորդ` ըստ ՀԱԿ-ի` կենսաթոշակի մաս կազմող համավճարները պետք է մուծի գործա­տուն, փաթեթով այդ պարտականությունը դրվում է պետբյուջեի վրա: Երրորդ` կենսաթոշակային հիմնադրամների գումարները պետք է մնան Հայաստանում և ներդրվեն երկրի տնտեսության արտադրական և սոցիալական ենթակա­ռուցվածք­ներում, և պետությունն էլ պետք է վերահսկի ակտիվների կառավարումը, մինչդեռ ընդունված փաթեթով նման սահմանափումներ դրված չեն: ՀԱԿ-ն առաջարկում է նաև աշխատավարձում կենսաթոշակային վճարների չափաբաժնի աստիճանական աճ՝ տասը տարի հետո 8 տոկոսի հասցնելու հեռանկարով: Շեշտադրում­նե­րը կատարում է կենսաթոշակային միջոցների վերադարձե­լիության, կառավարման ռիսկերի նվազեցման և պետության պատասխանատ­վության վրա: Ըստ այդմ` դեմ քվեարկելով կառավարության ներկայացրած փաթեթին` ՀԱԿ-ը հա­վա­տարիմ է մնում իր ծրագրային հիմնադրույթներին, քանի որ դրանք փաթեթին հակասում են սկզբունքային կետերում: Սակայն ՀԱԿ-ն իր դիրքրոշումը ԱԺ-ում պաշտպանեց ոչ այնքան այդ հակադրությունների վրա շեշ­տադրումներ կատարելով` որքան պատճառաբանելով  նման  ծրագրի  ներդրման          ան­հա­մատեղելիությունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրո­ղություններին:
ՀՅԴ  ծրագրում կոնկրետացված է միջին աշխատանքային կենսաթոշակի չափը` 63 հազար դրամ, բայց հստակեցված չէ այս կրկնակի բարձրացման մեխա­նիզմը: Այն համապատասխանում է «յուրաքանչյուր քաղաքացու համար կենսապա­հովման նվազագույն բյուջեից ոչ ցածր եկամուտ»  ապահովելու ելակետային դրույ­թին, թեև այս ձևակերպումը թույլ չի տալիս հասկանալ, թե որաքանով են գնաճը և ինֆլյացիան` կենսապահովման նվազագույն բյուջեի վրա ազդող երկու հիմնական ռիս­կային գործոնները, հաշվի առնված: ՀՅԴ-ի ծրագրային մոտեցումը կառավարության քաղաքականութ­յունից ևս տարբերվում է նրանով, որ ոչ թե միանգամից ու ամբողջական անցում է առաջարկում բաշխողականից պարտադիր կուտակային համա­կարգի, այլ էվոլյուցիոն` սկզբի համար կենսաթոշակային խառը համակարգ ներդնելու միջոցով: ՀՅԴ-ն, սակայն, չի բացատրում, թե այս երկու ձևերի ինչպիսի համադրում է պատ­կե­րացնում, թեև այդ անորոշությունը որոշակի ճկունություն է ապահովում խմբակցության գործո­ղությունների համար` ի տարբերություն ՀԱԿ-ի, որն առաջարկում է կոնկրետ մեխանիզմներ: Սակայն, չնայած այս երկու խմբակցություններն առաջարկվող փաթեթի նկատմամբ հանդես եկան նույն` մերժողական դիր­քորոշմամբ, ՀՅԴ-ի հիմնավորումները շատ ավելի առարկայական էին: ՀՅԴ առարկությունները վերաբերում էին  քաղաքացիների եկամուտների հարկման մեխանիզմը սկզբունքորեն փոխելուն, ինչն արվում էր փաթեթում ներառված «Եկամտային հարկի մասին» օրենքով (որով, նույ­նիսկ անկախ եկամուտ ունենալու հանգամանքից, քաղաքացու հարկ վճարելը դառնում էր պարտադիր նորմ): Խմբակցությունը նաև կարծում էր, որ կենսաթոշակային հիմնադրամներում կուտակված միջոցների կառավարման ռիսկայնությունը շատ մեծ է, և որ գործադիրը քանդում է կամավոր կուտակային համա­կարգը` այս ռեժիմից օգտվող քաղաքացիներին ենթարկելով կրկնակի հարկման:  Ավելին՝ ՀՅԴ-ի կարծիքով՝ սա ոչ թե կեն­սաթոշակային բարեփոխումներին, այլ ընդամենը բանկային համակարգին լրացուցիչ շրջա­նառու միջոցներով ապահովելուն ուղղված փաթեթ է: Եթե այս հիմնավորումներն ընդունենք որպես վերոնշյալ ծրագրային անորոշության մեղմացում, ապա ՀՅԴ-ն իր քաղաքական կեցվածքով դուրս չի եկել ծրագրային մոտեցումների շրջանակից: «Ժառանգության»  նախընտրական ծրագրի` սոցիակական ոլորտին առնչվող բաժնում կենսաթոշակային համակարգը ոչ ներկայով, ոչ էլ, առավել ևս, տեսլականով արտացոլված չէ, հետևաբար դժվար է ասել` այս ոլոր­տին առնչվող նրա գործունեությունը որքանով է համահունչ կամ հակասող ծրագ­րին: Կարելի է անգամ կարծել, որ կուսակցությունը կենսաթոշակային հա­մա­կարգի ընտրության հարցը սոցիալական ապահովման և արդարության մեխա­նիզմ չի դիտարկում կամ այս ոլորտում էական խնդիրներ չի տես­նում: Սակայն նման ընկալումը չի տեղա­վորվում ընդհանուր սոցիալական համակարգին վերաբերող նրա ծրագրային մյուս հիմնադրույթների փիլիսոփայության մեջ: Դա է պատ­ճառը, որ մինչև քվեարկությունը «Ժառանգությունը» չհստակեցրեց իր դիրքրոշումը խնդրո առարկայի վերաբերյալ՝ պաշտոնական կարծիք չհնչեցրեց, ելույթով հանդես չեկավ, և փաթեթին, այնուամենայնիվ, դեմ քվեարկեց: Որևէ հիմնավորմամբ իր քվեարկութ­յունը չբացատրելը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ «Ժառանգությունը» դեմ է արտահայտվել միայն ընդդիմության միաս­նականությունը չխախտելու նկատառումներով: ԲՀԿ  ծրագրի թերևս ամենաընդհանրական և կոնկրետությունից զուրկ հատվածը կենսաթոշակային ոլորտն է: Դրան վերաբերող նրա ծրագրային հենքը ոչ թե համակարգային փոփո­խությունների, այլ «աշխատանքի քանակին, որակին, և գնաճին համարժեք»  վարձատրության և նորմալ կենսապահովման համար բավարար թոշակի ապահովման անհրաժեշտության դիտարկումն է: ԲՀԿ-ն դնում է ընդամենը «պետա­կան քաղաքականության կատարելագործման»  խնդիր, ինչը նշանակում է ծրագրային մակարդակով խրախուսել պարտադիր կուտակային համակարգին անցնելու ներկայիս քաղաքականությունը: Սա բնական է. կամավոր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ներդրումը սկսվել է 2010թ.՝ նախատեսելով, որ 2014թ. պետք է անցում կատարվի պարտադիր կուտակային համակարգին: Այդ ժամանակ ԲՀԿ-ն ոչ միայն կոալիցիայի մաս էր, այլև ստանձնել էր սոցիալական ոլորտի քաղաքականության իրակացման կոալիցիոն քվոտան, այսինքն՝ լիարժեք պատասխա­նատվություն էր կրում գործադիրի քաղաքական կուրսի համար:  2010 թ.-ի դեկտեմբերին կոնսաթոշակային բարեփոխումների մայր փաթեթին  ԲՀԿ-ն կողմ է քվեարկել, 2012 թ.-ին նույն փաթեթում  լրացումներ ու փոփոխություններ առաջարկող նախագծերին՝ դեմ ,  հիմնա­վորելով, թե պարտադիր կուտա­կային համակարգին պետք է անցնել «այն ժամանակ, երբ երկրում մի քանի տարի անընդմեջ տնտեսա­կան աճ գրանցվի»: Բայց մեղմելու համար նախկին և ներկա դիրքրոշումների աղա­ղակող հակասությունը, ԲՀԿ-ն  կառչեց միջանկյալ` առայժմ միայն կամավոր կուտակային համակարգը զարգացնելու գաղափարից: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 2010-11թթ. համակարգային այս փոփոխութ­յուն­ները նրա մասնակցությամբ են սկսվել ու շարունակություն ստացել, ԲՀԿ-ի նորովի մոտեցումը պետք է գնահատել նրա ծրագրային հիմնա­դրույթ­ներին հակասող և բացառապես քաղաքական-իրավիճակային մոտիվացիայով: ՕԵԿ  նախընտրական ծրագրի` կենսաթոշակային ոլորտին վերաբերող հատվածն աչքի է ընկնում  կոնկրետացվածությամբ: ՕԵԿ-ն առաջարկում է ոլորտի արմատական բարեփոխում` կուտակային ապահովագրական համակարգի ներդրմամբ և գործող կենսաթոշակների բարձրացում՝ միջին աշխատավարձի 35 տոկոսից ոչ պակաս: Կարևորված է կենսաթոշակների ինդեքսավորումը գնաճին համապատասխան: Խմբակցությունը կառավարության ներկայացրած փաթեթին կողմ է քվեարկել, ինչը համապատասխանում  է ծրագրային հիմնադրույթների առաջին բաղադրիչին: Սակայն քննարկումներին ՕԵԿ-ը գրեթե չի մասնակցել, ինչը թույլ չի տալիս հստակ ասել, թե որքանով  է կենսաթաշակային հիմնադրամների և միջոցների կառավարման` օրինագծով նախատեված մեխանիզմները լիարժեք համարում իր ծրագրով կարևորած միջոցների ապահովության իմաստով: Նույնը վերաբերում է նաև ծրագրային երկրորդ` թոշակների բարձրացման բաղադրիչին. սա սկզբունքային պահ է, որովհետև ծրագրում երաշխավորման էլեմենտին նախապայմանային նշանակություն է տրված: Այսինքն՝ քննարկումներից խուսափելը կարելի է ընկալել իբրև խուսափում այս համակարգի արդյունավետության համար քաղաքական պատասխանատվությունից, իսկ կողմ քվեարկելը՝ կոալիցիոն պարտավորվածություն: ՀՀԿ  Իրական իշխանություն ունեցող կուսակցության նախընտրական ծրագրում կենսաթոշակային համակարգի վերաբերյալ ընդամենը երկու նախադասություն կա: Դրանցով միայն ամրագրվում է համակարգի բարեփոխումների շարունակականության սկզբունքը, ինչպես նաև դրվում է պետական բյուջեի միջոցներով կենսաթոշակային միջոցները կրկնապատկելու խնդիր: Ծրագիրը զերծ է բարեփոխումների կոնկրետ ժամկետների և մեխանիզմների հստակեցումից: Ուշագրավ է, սակայն, որ ՀՀԿ-ն ծրագրում խոսում է ոչ թե կուտակային համակարգի ներդրման պրոցեսը հանգուցալուծելու, այլ սկսելու մասին, թեև այս փոփոխությունների ուղղությամբ քաղաքական քննարկումներն սկսվել էին դեռևս 2001-2002թթ. և օրենքի տեսք ստացել 2010թ., որի հիման վրա 2011թ. սկսեց գործել կամավոր կուտակային համակարգը: Բացի դրանից, ծրագրի հաշվետվության մասում, որը զուգահեռաբար ներկայացվում է ըստ յուրաքանչյուր ենթաոլորտի, կամավոր կուտակային համակարգի ներդրման մասին առհասարակ որևէ հիշատակում չկա: Սա թույլ է տալիս եզրակացնելու, որ կամավոր կուտակային համակարգի ներդրումը իշխանական կուսակցությունը չի ընկալել իբրև լիարժեք բարեփոխման շրջափուլ: Այսպիսով, ՀՀԿ-ՕԵԿ տանդեմը՝ապահովելով կառավարության ներկայացրած օրենսդրական փաթեթի ընդունումը, ամբողջական պատասխանատվություն ստանձնեց մի համակարգի ներդրման համար, որի պտուղներն սկսելու են ի հայտ գալ  25-26 տարի հետո:  
Պարտադիր կուտակային կեսաթոշակին անցնելու նոր բաղադրիչը հասարակության շրջանում դժգոհությունների ալիք է բարձրացրել: Հիմնականում օրենքին կողմ արտահայտվողները պնդում են, որ առանց կուտակային համակարգի այժմյան երիտասարդները թոշակ կարող են չստանալ, քանի որ մենք ծերացող հասարակություն ենք: 
Մարիա Գևորգյան